Białka stanowią podstawowy element strukturalny i funkcjonalny każdej komórki naszego ciała. Przeciętne zapotrzebowanie człowieka na białko wynosi ok. 1 g protein na każdy kilogram masy ciała na dobę. Zapotrzebowanie to jest większe w określonych sytuacjach klinicznych np. u pacjentów z chorobą nowotworową, u chorych z trudno gojącymi się ranami, czy po zabiegach chirurgicznych. Warto jednak wiedzieć, że nie tylko o „gramówkę” tutaj chodzi, ale także o jakość spożywanego białka. Zwłaszcza wtedy, gdy w grę wchodzi specjalistyczne żywienie, w tym m.in. żywienie enteralne.

  • Żywienie enteralne i diety przemysłowe – co to jest?
  • Białka mleka i ich wartość biologiczna w żywieniu enteralnym
  • Profilaktyka zalegań żołądkowych
  • Korzyści dla mikrobioty jelitowej
  • Efektywniejsza synteza białek mięśniowych
  • Działanie przeciwutleniające

Żywienie enteralne i diety przemysłowe – co to jest?

Żywienie enteralne, czyli inaczej żywienie dojelitowe to zgodnie z definicją „podaż białka, źródeł energii, elektrolitów, witamin, pierwiastków śladowych w postaci diety przemysłowej do przewodu pokarmowego”, z pominięciem jamy ustnej.

Jest to możliwe dzięki zastosowaniu specjalnego dostępu sztucznego założonego do żołądka albo do jelita. W uproszczeniu – „rurki”, przez którą będzie podawana specjalistyczna dieta. Zaprojektowana w taki sposób, aby spełniać potrzeby żywieniowe różnych grup pacjentów.

Diety przemysłowe są produkowane z wysokiej jakości produktów naturalnych, klinicznie wolne od laktozy, puryn, glutenu i cholesterolu, które mogą być potencjalnie szkodliwe dla wybranych chorych. Źródło białka stanowią najczęściej białka serwatkowe i kazeinowe, ale i również białko jaja kurzego oraz soi. A ponieważ białko stanowi jeden z ważniejszych składników w diecie m.in. pacjentów onkologicznych czy chirurgicznych, to właśnie białku przyjrzymy się w tym artykule dokładniej.

Białka mleka i ich wartość biologiczna w żywieniu enteralnym

Białka pełnią w naszym organizmie szereg istotnych funkcji. Stanowią podstawowy element strukturalny i funkcjonalny każdej komórki obecnej w ciele. Odpowiadają za m.in.:

  • wzrost i odbudowę (np. podczas gojenia się ran),
  • regulację procesów życiowych (np. udział w procesach obronnych organizmu poprzez produkcję przeciwciał)
  • utrzymanie równowagi organizmu (np. równowagi wodnej).

Literatura naukowa opisuje znaczne różnice w tzw. strawności poszczególnych źródeł białek, co ma spore znaczenie w przypadku realizacji zaleceń żywieniowych. „Gramówka” spożytego białka to jedna sprawa, ale równie istotna jest jakość tego składnika. Uważa się, że większość źródeł białka pochodzenia zwierzęcego charakteryzuje wyższa strawność w porównaniu do białek roślinnych. Białkami zwierzęcymi, które uzyskały wysokie wyniki w zakresie tego parametru są białka mleka – kazeina i serwatka, uważane za białka wysokiej jakości ze względu na to, że zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy (pot. cegiełki budujące białka).

Profilaktyka zalegań żołądkowych

Wspomniana wcześniej wysoka strawność białek mleka przekłada się na łatwość w ich trawieniu oraz wchłanianiu. A więc ostatecznie – na ich wykorzystanie przez organizm. Okazuje się jednak, że białka serwatkowe i kazeinowe różnią się między sobą pod kątem właściwości fizykochemicznych, co ma znaczenie przy planowaniu składu diet dojelitowych.

Białka serwatkowe, w przeciwieństwie do frakcji kazeinowej, nie są podatne na koagulację w żołądku (pot. łączenie się cząstek fazy rozproszonej koloidu w większe cząstki). To sprawia, że ulegają one szybszemu pasażowi z żołądka do jelita. Białka serwatkowe opuszczają żołądek również i szybciej niż białka sojowe uważane za białka roślinne o wysokiej jakości. Serwatka wykorzystana jako baza diet przemysłowych przeznaczonych do żywienia enteralnego, może zatem zapobiegać sytuacjom, w których konieczne jest wstrzymanie żywienia na skutek zalegań żołądkowych.

Ekonomiczność

Diety enteralne zawierające białka serwatkowe dostarczają największej ilości aminokwasów niezbędnych na każdy gram białka, który jest obecny w ich składzie. W praktyce oznacza to, że aby dostarczyć tyle samo aminokwasów niezbędnych co obecnych w 1 g białka serwatkowego, trzeba byłoby sięgnąć po znacznie większą masę białek roślinnych, a nawet masę białka kazeinowego.

Wykorzystanie w dietach enteralnych białka serwatkowego, ewentualnie kazeinowego, jest zatem bardziej ekonomiczne, aniżeli w przypadku zastosowania białek roślinnych.

Korzyści dla mikrobioty jelitowej

Białka serwatkowe odznaczają się korzystnym wpływem na naszą mikrobiotę jelitową. Przykładowo, podczas gdy zarówno izolat z białka grochu, jak i z białka serwatkowego prowadzi do wzrostu w jelitach korzystnych dla nas bakterii Bifidobacterium i Lactobacillus, to jedynie w przypadku białka serwatkowego, dodatkowo obserwuje się zmniejszenie liczby bakterii patogennych, tj. Bacteroides fragilis i Clostridium perfringens. Ma to spore znaczenie w aspekcie prawidłowego funkcjonowania naszych jelit, które opisuje się często potocznie jako „drugi mózg” ludzkiego ciała.

Efektywniejsza synteza białek mięśniowych

Dzięki wysokiej zawartości tzw. aminokwasów rozgałęzionych (tzw. BCAA), wspierających procesy anaboliczne (pot. budowy) w organizmie, białko serwatkowe może być istotne dla wielu grup chorych, którzy doświadczają nasilonego katabolizmu (pot. rozpadu większych cząstek na mniejsze, w tym wypadku białek budujących mięśnie), np. dla pacjentów onkologicznych. I choć zarówno białka serwatkowe, jak i kazeinowe zawierają wszystkie niezbędne w skutecznej syntezie białek mięśniowych aminokwasy, to jednak białko serwatkowe sprzyja efektywniejszemu ich tworzeniu po posiłku. Białka serwatkowe, skuteczniej też wspierają proces gojenia się ran.

Działanie przeciwutleniające

Białko serwatkowe jest bogate w aminokwasy zawierające siarkę (cysteinę i metioninę), charakteryzujące właściwościami przeciwutleniającymi oraz korzystnym wpływem na funkcjonowanie układu odpornościowego. Pod tym względem serwatka przewyższa kazeinę. Literatura podaje, że obecność aminokwasów siarkowych w białku serwatkowym może potencjalnie przekładać się na korzyści dla pacjenta hospitalizowanego. W tym przyspieszać jego powrót do zdrowia, a tym samym skracać długość pobytu w szpitalu. Dodatkowo, uważa się, że białko serwatkowe odznacza się pozytywnym działaniem z punktu widzenia odpowiedzi glikemicznej (tzw. działanie insulinotropowe). To może być szczególnie istotne dla chorych z wahaniami glikemii hospitalizowanymi np. w oddziałach intensywnej terapii.

Podsumowanie

Białka mleka – kazeina i białko serwatkowe – należą do białek o wysokiej jakości biologicznej. Dlatego znalazły zastosowanie w żywieniu enteralnym. Cechuje je m.in. wysoka strawność, co przekłada się na ich dobre wykorzystanie przez ludzki organizm. Na szczególne zainteresowanie zasługują zwłaszcza białka serwatkowe, które – w porównaniu do kazeiny – odznaczają się również m.in. możliwym działaniem przeciwutleniającym. Skuteczniej też wspierają proces gojenia się ran oraz wywierają korzystny wpływ w przypadku wahań glikemii.

* – Standardy Żywienia Dojelitowego i Pozajelitowego, POLSPEN

dr Maria Brzegowy
dietetyk, specjalista żywienia klinicznego
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, oddział w Krakowie
Klinika Chirurgii Onkologicznej

Tekst powstał we współpracy z:

Źródła:
  1. Mańkowska-Wierzbicka D. (2023). Rola diety peptydowej w zapobieganiu i leczeniu nietolerancji żywienia enteralnego. Aspekty kliniczne i ekonomiczne. Postępy Żywienia Klinicznego. tom 18:40-47.
  2. POLSPEN. (2019). Standardy żywienia dojelitowego i pozajelitowego. Wydawnictwo Scientifica, Kraków.
  3. Savino P. (2018). Knowledge of constituent ingredients in enteral nutrition formulas can make a difference in patient response to enteral feeding. Nutrition in Clinical Practice. 33(1):90-98.
  4. Włodarek D., Lange E. (2023). Współczesna dietoterapia. Wydawnictwo PZWL.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Cię zainteresował, to bądź na bieżąco i dołącz do grona obserwujących nasze profile społecznościowe. Obserwuj Facebook, Obserwuj Instagram.l

Jeśli jesteś zainteresowany otrzymywaniem informacji o nowych publikacjach - zapisz się do naszego newslettera.

Zobacz także