Jak powstają odleżyny?

Gdy chory przez większą część czasu leży w łóżku lub siedzi w wózku unieruchomiony gwałtownie wzrasta ryzyko powstania odleżyn. Sprawdźcie czym są odleżyny, jakie czynniki zwiększają ryzyko ich powstania i jakie może być ich nasilenie.

Co to są odleżyny? To obszary miejscowego uszkodzenia skóry i niżej położonych tkanek (tzw. ogniska martwicy niedokrwiennej), które powstają wskutek długotrwałego lub powtarzającego się ucisku. Na pewnym etapie odleżyny przybierają formę trudno gojących się ran. Na bazie odleżyn bardzo często rozwijają się owrzodzenia. W skrajnym przypadku odleżyny mogą prowadzić nawet do śmierci. Są też bolesne. Przysparzają choremu wielu cierpień. Powstają wskutek niedokrwienia spowodowanego naciskiem tkanek na drobne naczynka krwionośne. Czasami odleżynom towarzyszy także owrzodzenie (skóry, w poważniejszych przypadkach penetrujące do mięśni, powięzi, kości).

Mimo rozwoju medycyny leczenie odleżyn wciąż jest bardzo poważnym wyzwaniem w opiece nad chorymi. Niektóre źródła podają, że problem odleżyn może dotyczyć nawet co trzeciej osoby unieruchomionej, objętej opieką domową.

By uniknąć problemów z wygajaniem odleżyn, które zawsze nastręcza sporo trudności, warto więc od samego początku stosować profilaktykę przeciwodleżynową. Służą do tego na przykład materace przeciwodleżynowe, poduszki przeciwodleżynowe. W połączeniu z częstą zmianą pozycji chorego mają działanie profilaktyczne. Warto jednak również i potrafić przeciwdziałać czynnikom, które przyczyniają się do rozwoju odleżyn.

– Jeżeli człowiek leży w bezruchu lub zmiana pozycji leżenia jest minimalna, to z reguły w ciągu kilku tygodni rozwijają się u niego odleżyny. Jeśli nadal nie wprowadzona jest profilaktyka, to z czasem te rany będą się powiększać. Może wtedy dojść do ich zakażenia i ropowicy, co w konsekwencji może nawet doprowadzić do zgonu pacjenta – ostrzega dr hab. Marek Kucharzewski.

Czynniki usposabiające do powstania odleżyn

• ciężki stan ogólny chorego
• wiek, płeć, stan umysłowy chorego
• nieprawidłowa masa ciała
• zaburzenia odżywiania (niedobór białka, witamin)
• zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej
• unieruchomienie
• brak aktywności
• uszkodzenie naczyń krwionośnych
• zaburzenia neurologiczne (uszkodzenia mózgu, rdzenia kręgowego, zespoły otępienne)
• niewyrównane choroby metaboliczne
• niewydolność krążenia, niedokrwistość (choroby układu krążenia)
• choroby układu oddechowego
• choroby skórne
• zaburzenia funkcji zwieraczy
• niedobory immunologiczne
• leczenie chorób współistniejących z wykorzystaniem steroidów, chemioterapii, radioterapii).

Zewnętrzne czynniki mające wpływ na powstawanie odleżyn:

• ucisk (czas jego trwania i siła)
• siły ścinające
• tarcie
• urazy, np. uderzenie o fotel, łóżko, sedes
• zaniedbania pielęgnacyjne (brak wiedzy, brak szkoleń, złe nawyki itp.)
• brak środków i sprzętu do profilaktyki i pielęgnacji chorych.

Gdzie najczęściej tworzą się odleżyny?

Odleżyny mogą rozwinąć się w różnych miejscach ciała, w zależności od pozycji i warunków, w jakich chory najczęściej leży. Między innymi w okolicach:

• kości krzyżowej
• potylicy
• łopatek
• łokci
• kostek
• łydek.

Rodzaje odleżyn

Podręczniki do pielęgniarstwa wyróżniają trzy główne typy odleżyn:

• zwykłe – nie towarzyszą im zaburzenia ukrwienia, a okres leczenia wynosi około 6 tygodni
• miażdżycowe – charakteryzują je zaburzenia ukrwienia obwodowego, okres leczenia trwa zdecydowanie dłużej – około 16 tygodni
• terminalne – charakterystyczne dla osób u krasu życia.

By określić skalę problemu, monitorować rozwój odleżyn bądź postępy w ich leczeniu powstało kilka skal. Najczęściej używane przez personel medyczny są dwie – skala Guttmana oraz skala Thorrance’a. Poniżej przybliżamy te podziały.

Skala Guttmana

Zgodnie z jego podziałem odleżyny można zaklasyfikować do jednego z pięciu stopni.

• I – zmianom nie towarzyszy uszkodzenie skóry, charakteryzuje je niewielki obrzęk, są odwracalne jeśli ucisk trwa krótko
• II – gdy przebarwienia są ograniczone, skóra stwardniała, następstwem ucisku jest powierzchniowa martwica skóry, powstają krwotocznie podbarwione pęcherzyki
• III – charakterystyczna głęboka martwica, odejmująca tkankę podskórną, powięź, mięśnie, kości, odleżynom towarzyszą głębokie owrzodzenia
• IV – tworzą się zachyłki i torbiele, możliwe jest zakażenie, które w konsekwencji może doprowadzić do sepsy

Skala Thorrance’a

• I – blednące zaczerwienienie – ciągłość skóry i mikrokrążenie są zachowane, a zaczerwienienie blednie pod wpływem ucisku
• II – nieblednące zaczerwienienie – najczęściej przerwana ciągłość skóry, uszkodzone mikrokrążenie, miejscowy obrzęk, zaczerwienienie, ucieplenie tkanki, mogą się również pojawić pęcherze wypełnione płynem surowiczym, chory odczuwa ból i pieczenie
• III – pojawia się owrzodzenie skóry, dobrze widać gdzie zmiana się kończy (otacza ją obrzęk i rumień), na ranie jest wysięg z krwi i surowicy, a na dnie rany pojawia się czerwona ziarnina lub żółtej masy rozpadających
• IV – uszkodzenie zaczyna obejmować również tkankę podskórną, dochodzi do martwicy i zakrzepicy naczyń włosowatych, na dnie rany pojawia się czarna martwica
• V – martwica obejmuje powięzie, mięśnie, ścięgna, stawy, kości, powstają jamy i kieszenie z czasem łączące się w przetoki, w ranie znajduje się ropa i czarna martwica.

Podstawowe zasady profilaktyki przeciwodleżynowej:

1. Zmiany pozycji ciała chorego co dwie, trzy godziny. Z uwzględnieniem ułożenia na obu bokach, plecach i brzuchu.
2. Uświadomienie choremu konieczności zmiany pozycji – czasami bowiem chory broni się przed tym.
3. Obserwacja skóry – szczególnie miejsc szczególnie narażonych na powstawanie odleżyn.
4. Oklepywanie, ucisk miejsc narażonych na długotrwały ucisk.
5. Toaleta i pielęgnacja skóry ze szczególnym uwzględnieniem krocza i odbytu.
6. Dbanie o czystość bielizny.
7. Bielizna chorego powinna być wykonana z naturalnych, przepuszczających powietrze tkanin, bez zgrubień, szwów, zagnieceń, guzików.
8. Zapewnienie dostępu powietrza, wyeliminowanie podkładów gumowych i foliowych.
9. Jeśli jest konieczność pieluchomajtek – odpowiedni dobór rozmiaru i chłonności.
10. Stosowanie materaców zmiennociśnieniowych.
11. Właściwa dieta – szczególnie bogata w białko i sole mineralne.

Źródła:

1. Pielęgniarstwo w opiece długoterminowej. Podręcznik dla studiów medycznych, red. Naukowa Kornelia Kędziora-Kornatowska, Marta Muszalik, Edyta Skolmowska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Cię zainteresował, to bądź na bieżąco i dołącz do grona obserwujących nasze profile społecznościowe. Obserwuj Facebook, Obserwuj Instagram.