Zmiany psychiczne w SLA: otępienie czołowo-skroniowe (FTD)

Część pacjentów z diagnozą stwardnienia zanikowego bocznego dotyka otępienie czołowo-skroniowe. FTD trudno zaobserwować i zdiagnozować. Są jednak pewne symptomy, które mogą o nim świadczyć. 

Na ogół osoby ze stwardnieniem zanikowym bocznym – pomimo postępującej niepełnosprawności fizycznej – w sferze behawioralnej i poznawczej są nadal sprawne.  Jednak u części z nich SLA wywołuje również zmiany zwyrodnieniowe w obszarze czołowo-skroniowym, powodując tzw. otępienie czołowo-skroniowe (FTD). Wiąże się ono ze:

• zmianami zachowania
• osłabieniem funkcji wykonawczych
• osłabieniem zdolności językowych.

Współwystępowanie FTD i SLA

Jak często otępienie współwystępuje ze stwardnieniem zanikowym bocznym? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi.

– Częstotliwość występowania otępienia czołowo-skroniowego w przebiegu SLA (ALS-FTD) nie jest jednoznacznie oszacowana. Najnowsze doniesienia sugerują, iż neuropsychologiczne deficyty obecne są niemal u 50% przypadków, jednakże około 85% z tych przypadków jest niewyjaśniane genetycznie. Wyniki badań wskazują także, iż zmiany poznawcze związane z funkcjami wykonawczymi, pamięcią i językiem dotykają 27-45% osób chorych na SLA. Przy czym, zaburzenia te mogą poprzedzać występowanie objawów ruchowych lub występować po ich ujawnieniu. Natomiast rozpowszechnienie wariantu behawioralnego otępienia czołowo-skroniowego (bvFTD), przejawiającego się zmianami w zachowaniu, wśród osób z chorobami neuronu ruchowego wynosi 8% i częściej dotyczy to osób z dominacją objawów opuszkowych. W grupie tej apatia, rozhamowanie i perseweracje okazują się najczęstszymi zmianami w zachowaniu – czytamy na stronie internetowej Dignitas Dolentium, organizacji wspierającej pacjentów. Dignitas Dolentium zaznacza jednak, że zróżnicowanie deficytów mogących wystąpić u pacjentów jest znaczne. Mówi się o tzw. spektrum ALS-FTSD.

Przebieg i objawy ALS-FTD

Po czym poznać obawy otępienia czołowo-skroniowego? Objawy można podzielić na trzy stadia:

• I – tzw. wczesne, początkowe
• II – tzw. pośrednie
• III – tzw. późny etap, stadium końcowe.

Wczesne objawy otępienia czołowo skroniowego w SLA

Odhamowanie – może ono obejmować różne sfery życia. Odhamowanie u pacjentów z SLA cierpiących na otępienie czołowo-skroniowe może obejmować:

• wzmożone spożywanie jedzenia, alkoholu, wypalanie większej ilości papierosów, zmiana preferencji dotyczącej konsystencji posiłków (domaganie się ich w formie trudnej do zjedzenia)
• rezygnację z zachowywania higieny osobistej i dbałości o wygląd
  nieumiejętność przewidywania konsekwencji działania, w tym: gwałtowne ruchy, szarpnięcia, niecierpliwość, kompulsywne
• uderzanie częścią ciała lub przedmiotem o jakąś powierzchnię, bez wyraźnej przyczyny.

Impulsywność i obsesyjność – rozumiana jako brak zgody na przeorganizowywanie przestrzeni, charakteru opieki, przekonanie o własnej racji i nieprzyjmowanie racjonalnych argumentów otoczenia.

Prowokowanie seksualne – pod postacią uwag, żarcików, docinków. Pacjent zdaje się bardziej zainteresowany strefą seksualną niż dotychczas.

Wulgarne zachowania i uwagi – objawia się ono niestosownym dowcipkowaniem, obniżeniem samokrytycyzmu, np. zawstydzaniem opiekuna i ocenianiem sposobu sprawowania opieki w sposób negatywny w obecności innych członków rodziny.

Zmiany w różnych aspektach relacji społecznych – chorzy na przykład skracają dystans społeczny, niegrzecznie odnoszą się do medyków, bliskich, osób z ich otoczenia. Czasami pojawiają się oskarżenia o nieodpowiednie traktowanie itp.

Obniżona kontrola nad emocjami i zachowania nieadekwatne do sytuacji. Otępienie czołowo-skroniowe może na się na wczesnym etapie objawiać nagłymi wybuchami śmiechu, gniewu, płaczu, nieuzasadnionym krzykiem.

Nieliczenie się z potrzebami opiekuna – brak empatii, ciągłe przywoływanie opiekuna w sprawach błahych, częste przerywanie opiekunowi wykonywania innych czynności czy odpoczynku bez wyraźnej przyczyny, wyznaczanie nowych zadań do wykonania lub wielokrotne nakazy poprawienia np. pościeli (niewynikające z poczucia dyskomfortu czy niewygody w związku z ułożeniem ciała) mogą być również wynikiem otępienia czołowo-skroniowego.

W początkowym stadium osoba dotknięta otępieniem czołowo-skroniowym w przebiegu SLA może być odbierana jako egoistyczna, skoncentrowana na sobie i pozbawiona empatii.

Stadium II – pośrednie

W drugim etapie postępującego otępienia u chorego można zaobserwować kolejne objawy, takie jak:

Zaburzenia napędu – jego spowolnienie przypominające depresję lub wzmożenie – objawiające się podobnie jak choroba afektywna dwubiegunowa skokami między niechęcią a euforią.

Zmiany emocjonalne obejmujące wahania nastroju, jego obniżenie, depresję, płaczliwość. Niektórzy chorzy popadają w apatię wobec otoczenia. Obojętnością reagują na to, co kiedyś ich ciekawiło. Zniechęcenie obejmuje także motywację do leczenia czy utrzymywania kontaktów społecznych. Pojawiają się także kłopoty ze snem – wybudzenia, po których choremu trudno z powrotem zapaść w sen. U niektórych pacjentów pojawiają się również nocne lęki. W przebiegu SLA – choć rzadko – mogą się pojawić także zaburzenia o charakterze psychotycznym.

W sferze poznawczej otępienie czołowo-skroniowe może się objawiać zaburzeniami wzrokowo-przestrzennymi.

III stadium – końcowe

Poza dysfunkcjami opisanymi powyżej, w późnym stadium otępienia czołowo-skroniowego pojawiają się również zaburzenia pamięci, orientacji w miejscu i czasie, funkcji wykonawczych i uwagi.

Leczenie ALS-FTD

Specyfika stwardnienia zanikowego bocznego, reakcja chorego na diagnozę powodują, że zespół otępienia czołowo-skroniowego niełatwo zdiagnozować. Natomiast leczenie ALS-FTD – podobnie jak leczenie stwardnienia zanikowego bocznego – ma charakter objawowy. Za Dignitas Dolentium wskazujemy, jakie elementy obejmuje leczenie:

1. Farmakoterapia (konsultacja psychiatryczna): inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny  w zaburzeniach psychicznych i zaburzeniach zachowania; leki przeciwpadaczkowe w pobudzeniu.
2. Terapię logopedyczna, szczególnie w początkowym stadium choroby w zaburzeniach językowych.
3. Edukacja dotycząca przebiegu choroby i sposobów radzenia sobie z nią.
4. Wsparcie psychologiczne, psychoterapia behawioralna (dotycząca zmian zachowania).
5. Treningi pamięci, uwagi i funkcji wykonawczych.
6. Właściwie zbilansowana dieta (przy zmianie nawyków żywieniowych związanych z FTD).

Źródła:

1. https://mnd.pl/zmiany-psychiczne-wystepujace-u-czesci-chorych-na-sla/

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Cię zainteresował, to bądź na bieżąco i dołącz do grona obserwujących nasze profile społecznościowe. Obserwuj Facebook, Obserwuj Instagram.