Jak uzyskać rentę z tytułu niezdolności do pracy z ZUS? Dopełnienia jakich formalności będzie wymagał Zakład Ubezpieczeń Społecznych?

  • Jakie warunki musisz spełnić, aby uzyskać rentę?
  • Co dla ZUS oznacza niezdolność do pracy?
  • Renta a prawo do emerytury
  • Od czego zależy wysokość renty?
  • Co zrobić, żeby dostać rentę z tytułu niezdolności do pracy?

Jakie warunki musisz spełnić, aby uzyskać rentę

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje osobie spełniającej łącznie następujące warunki:

  • jest niezdolna do pracy;
  • nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) ani nie spełnia warunków, aby ją uzyskać;
  • ma wymagany – odpowiednio do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy – staż (okresy składkowe i nieskładkowe);
  • niezdolność do pracy powstała w okresie składkowym lub nieskładkowym; są one wymienione w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. z 2021 r. poz. 291, z późn. zm.;  w ciągu 18 miesięcy od zakończenia takiego okresu.

Kto zdaniem ZUS jest “niezdolny do pracy”?

ZUS uzna osobę za niezdolną do pracy tylko wtedy, gdy utraciła ona zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu. A jej stan zdrowia nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu. Niezdolność do pracy może być częściowa albo całkowita. ZUS może uznać kogoś za osobę częściowo niezdolną do pracy. Stanie się tak, gdy w znacznym stopniu utraciła ona zdolność do pracy zgodnej z kwalifikacjami.

ZUS może uznać kogoś za osobę całkowicie niezdolną do pracy, gdy utraciła ona zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Postępowanie w sprawie orzeczenia niezdolności do pracy jest dwuinstancyjne:

  • w I instancji orzeka lekarz orzecznik ZUS
  • w II instancji – komisja lekarska ZUS.

Jeśli osoba nie zgadza się z orzeczeniem lekarza orzecznika, ma prawo wnieść sprzeciw od tego orzeczenia do komisji lekarskiej ZUS. Ma na to 14 dni od otrzymania orzeczenia.

Ponadto, w ciągu 14 dni od kiedy lekarz orzecznik wydał orzeczenie, prezes ZUS może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia. I przekazać sprawę do rozpatrzenia przez komisję lekarską. Zwykle lekarz lub komisja lekarska orzeka niezdolność do pracy na maksymalnie 5 lat. Jednak jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań, że odzyskasz zdolność do pracy przed upływem tego okresu, lekarz albo komisja może orzec niezdolność do pracy na dłużej. Jeśli lekarz orzecznik ZUS albo komisja lekarska ZUS stwierdzi, że w Twoim przypadku nastąpiło naruszenie sprawności organizmu w stopniu, który powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu Twoich podstawowych potrzeb życiowych, to wyda dodatkowo orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Rodzaje renty z tytułu niezdolności do pracy

Renta z tytułu niezdolności do pracy może być przyznana na stałe lub na określony czas.
Stała renta przysługuje, jeśli lekarz orzecznik ZUS albo komisja lekarska ZUS uzna niezdolność do pracy za trwałą.
Renta okresowa przysługuje, jeśli lekarz albo komisja uzna, że niezdolność do pracy ma charakter czasowy. Renta okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji ZUS. Masz prawo zgłosić wniosek o przeprowadzenie kolejnego badania, jeśli uznasz, że Twój stan zdrowia się zmienił.

Renta z tytułu niezdolności do pracy a prawo do emerytury

Jeśli dana osoba ma prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) albo spełnia warunki, aby ją uzyskać, ZUS nie może przyznać prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Chodzi o emeryturę z FUS, czyli:

  • emeryturę powszechną; przyznaną kobiecie, która skończyła 60 lat albo mężczyźnie, który skończył 65 lat (nie ma znaczenia, czy ZUS przyznał ją na wniosek czy bez niego – z urzędu);
  • emeryturę w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny; np. emeryturę częściową, emeryturę górniczą, emeryturę nauczycielską, wcześniejszą emeryturę dla matek opiekujących się dziećmi, które wymagają stałej opieki. Emeryturą z FUS, która wyklucza prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie jest emerytura pomostowa ani nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Jaki staż uprawnia do renty z tytułu niezdolności do pracy

Staż (na który składają się okresy składkowe i nieskładkowe) wymagany do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od wieku, w którym powstała Twoja niezdolność do pracy. Wynosi:

  • rok – dla osób, które stały się niezdolne do pracy, zanim skończyły 20 lat;
  • 2 lata – dla osób, które stały się niezdolne do pracy gdy miały ponad 20 lat; a nie więcej niż 22 lata;
  • 3 lata – dla osób, które stały się niezdolne do pracy, gdy miały ponad 22 lata; a nie więcej niż 25 lat;
  • 4 lata – dla osób, które stały się niezdolne do pracy, gdy miały ponad 25 lat; a nie więcej niż 30 lat;
  • 5 lat – dla osób, które stały się niezdolne do pracy, gdy miały ponad 30 lat.

Okresy składkowe to m.in. okresy, gdy dana osoba była zatrudniona (np. na podstawie umowy o pracę) albo samodzielnie opłacała składki na ubezpieczenia społeczne (np. od prowadzonej działalności gospodarczej). Okresy nieskładkowe to okresy, gdy dana osoba nie była aktywna zawodowo i miała przerwy w opłacaniu składek na ubezpieczenia. Są to okresy, które ZUS uwzględnia, gdy ustala prawo do renty. Np. okres studiów, pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego.

WAŻNE: Jeśli niezdolność do pracy danej osoby powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy, nie musi ona mieć określonego stażu, aby nabyć prawo do renty. Jeśli nie udowodni wystarczającego okresu składkowego i nieskładkowego, ZUS przyjmie, że spełnia ona warunek stażowy. Jeżeli osoba zostałazgłoszona do ubezpieczenia w jednym z poniższych przypadków: zanim skończyła 18 lat;  w ciągu 6 miesięcy po tym, jak ukończyła naukę w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej, i do powstania niezdolności do pracy miała okresy składkowe i nieskładkowe bez przerwy lub z przerwami, które łącznie nie przekraczały 6 miesięcy.

Inne warunki uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy

Jeśli dana osoba stała się niezdolna do pracy po ukończeniu 30 lat, musi spełniać dodatkowy warunek. 5-letni staż (okres składkowy i nieskładkowy) musi przypadać w 10-leciu, które bezpośrednio poprzedza datę zgłoszenia wniosku o rentę lub datę powstania niezdolności do pracy. Od tej zasady jest jednak wyjątek.

Jeśli ktoś nie spełnia tego warunku, ZUS przyzna mu prawo do renty, o ile ma orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i udowodni: jako kobieta co najmniej 25 lat okresów składkowych, a jako mężczyzna co najmniej 30 lat okresów składkowych. Aby ZUS mógł przyznać rentę, niezdolność do pracy musiała powstać w okresie składkowym lub nieskładkowym przewidzianym w przepisach albo w ciągu 18 miesięcy od zakończenia takiego okresu. Są to m.in.: okresy ubezpieczenia, pobierania zasiłku macierzyńskiego, wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego czy opiekuńczego.

Warunek ten nie dotyczy jednak osoby, jeśli ma ona orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i udowodni staż (okres składkowy i nieskładkowy), który wynosi dla kobiety co najmniej 20 lat, a dla mężczyzny – co najmniej 25 lat.

WAŻNE: Jeśli dana osoba stała się niezdolna do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, może otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego (tzw. rentę wypadkową). Aby otrzymać to świadczenie, musi mieć orzeczenie o niezdolności do pracy z powodu  wypadku przy pracy lub choroby zawodowej od lekarza orzecznika ZUS albo komisji lekarskiej ZUS (jeśli złożyła do niej sprzeciw na orzeczenie, które wydał Ci lekarz orzecznik ZUS, lub prezes ZUS zgłosił zarzut wadliwości orzeczenia lekarza orzecznika). To, czy otrzyma ona tzw. rentę wypadkową nie zależy od:

  • daty, kiedy powstała niezdolność do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
  • okresu, przez który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu.

Kiedy powstaje prawo do renty, a kiedy ustaje

Prawo do renty uzyskuje się po spełnieniu wszystkich wymaganych warunków. Nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym dana osoba zgłosi wniosek o to świadczenie. Jeśli będzie pobierać zasiłek chorobowy, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne, prawo do renty uzyska dopiero wówczas, gdy przestanie pobierać to świadczenie.
Prawo do renty ustanie:

  • gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaganych, aby ją uzyskać, np. gdy ustąpi niezdolność do pracy;
  • gdy upłynie okres, na jaki ZUS ją przyznał;
  • z dniem, od którego przyznamy Ci (z urzędu lub na wniosek) emeryturę z FUS;
  • w dniu śmierci.

Prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy zostanie przywrócone wyłącznie wówczas, gdy dana osoba ponownie stanie się niezdolna do pracy w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty.
Jeżeli ktoś ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, a ZUS ustali mu prawo do emerytury z FUS, to prawo do renty ustanie w związku z przyznaniem emerytury. W takiej sytuacji nie można przywrócić prawa do renty.

Od czego zależy wysokość renty

Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od:

  • stażu (udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych);
  • wysokości zarobków wskazanych do obliczenia podstawy wymiaru renty;
  • kwoty bazowej obowiązującej w dniu uzyskania prawa do renty;
  • stopnia orzeczonej niezdolności do pracy.

Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty (czyli przeciętnej podstawy wymiaru składek), ZUS przyzna rentę z tytułu niezdolności do pracy w wysokości najniższego świadczenia.

Kiedy ZUS zawiesi albo zmniejszy Twoją rentę

ZUS zawiesi prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy albo zmniejszy jej wysokość, jeśli osoba która ją pobiera osiąga dodatkowy przychód z działalności, od której składki na ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe. Chodzi m.in. o przychody:

  • ze stosunku pracy
  • umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług albo współpracy przy wykonywaniu tych umów
  • z umowy o dzieło zawartej z własnym pracodawcą albo z innym podmiotem, ale wykonywanej na rzecz własnego pracodawcy
  • działalności pozarolniczej lub współpracy przy jej wykonywaniu
  • z tytułu służby
  • z zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego i wyrównawczego, ze świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, dodatku wyrównawczego; a także wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy.

Jeśli dana osoba prowadzi działalność pozarolniczą, za przychód ZUS przyjmie podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Na zawieszenie prawa do renty albo zmniejszenie jej wysokości nie wpływa przychód osiągnięty z umowy, która nie jest objęta obowiązkiem ubezpieczeń społecznych; np. z umowy o dzieło, która nie dotyczy pracy na rzecz Twojego pracodawcy i która nie została zawarta z Twoim pracodawcą. Na zawieszenie prawa do renty albo jej zmniejszenie wpływają również przychody z działalności, którą dana osoba wykonuje za granicą.

Rencista musi zawiadomić ZUS, gdy podejmie jakąkolwiek działalność objętą obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. A także poinformować o wysokości przychodu, który osiąga z tytułu tej działalności. Jeżeli przychód:
nie przekroczy 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy – renta jest wypłacana w pełnej wysokości;

  • przekroczy 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ale nie przekroczy 130% tego wynagrodzenia – odpowiednio zmniejszamy Twoją rentę;
  • przekroczy 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – zawieszamy wypłatę Twojej renty.

WAŻNE: Wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłasza raz na kwartał prezes Głównego Urzędu Statystycznego.

Co musisz zrobić, aby uzyskać rentę

Aby otrzymać rentę, należy złożyć wniosek. Wniosek może złożyć w Twoim imieniu przedstawiciel ustawowy lub osoba, którą do tego upoważnisz.
Wniosek możesz:

  • zgłosić w placówce ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania;
  • możesz tam złożyć wniosek na piśmie lub podyktować go do protokołu, który spisze  pracownik;
  • możesz także złożyć wniosek w innej naszej placówce – przekaże go ona do tej właściwej;
  • wysłać pocztą albo kurierem lub złożyć za pośrednictwem płatnika składek (np. pracodawcy) albo w polskim urzędzie konsularnym;
  • złożyć elektronicznie przez Platformę Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS na www.zus.pl);

Do wniosku o przyznanie renty dołącz:

  • zaświadczenie o stanie zdrowia (formularz OL-9), które wypełnił lekarz prowadzący Twoje leczenie;
  • dokumentację medyczną z przebiegu leczenia, którą już masz;
  • wywiad zawodowy (formularz OL-10), który wypełnił Twój płatnik składek (np. pracodawca), jeżeli jesteś zatrudniony;
  • informację o okresach składkowych i nieskładkowych (druk ERP-6) albo formularz unijny E 207 PL;  jeśli masz ubezpieczenie zarówno w Polsce, jak i w innych państwach członkowskich UE lub EFTA;
  • dokumenty, które potwierdzą okresy składkowe i nieskładkowe (np. świadectwa pracy, zaświadczenia o zatrudnieniu, legitymacja ubezpieczeniowa);
  • zaświadczenie pracodawcy o zatrudnieniu i wynagrodzeniu; pracodawca może skorzystać ze wzoru zaświadczenia ERP-7;
  • legitymację ubezpieczeniową zawierającą odpowiednie wpisy lub inny dokument, na podstawie którego możemy ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia;
  • kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy; jeśli zgłaszasz wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.

Jeśli występujesz o rentę z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego, do wniosku dołącz również:

  • kartę wypadku lub przygotowany przez pracodawcę protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy,
  • decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej wydaną przez państwowego inspektora sanitarnego.

Decyzję w sprawie renty wyda w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności, która jest niezbędna do wydania decyzji. Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie. Odwołanie wnosisz do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych – właściwego ze względu na miejsce zamieszkania. Składa się je za pośrednictwem ZUS w ciągu miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Po tym terminie decyzja stanie się prawomocna i nie można jej zaskarżyć do sądu. Odwołanie można złożyć na piśmie lub zgłosić ustnie do protokołu w placówce ZUS. Można także wysłać je pocztą. Za złożenie odwołania i postępowanie przed sądem się nie płaci.

Jak wypłacamy rentę

Rentę z tytułu niezdolności do pracy ZUS wypłaca za poszczególne miesiące kalendarzowe w dniu, który podaliśmy w decyzji jako termin płatności świadczenia. Rentę można przekazywać pocztą albo na rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej (SKOK).

O czym trzeba powiadomić ZUS, jeśli pobiera się rentę

Jeśli pobiera się rentę z tytułu niezdolności do pracy, należy powiadomić ten oddział, który wypłaca świadczenie, m.in. o:
podjęciu pracy zarobkowej, która podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego i osiąganiu przychodu, który powoduje zmniejszenie albo zawieszenie renty;
WAŻNE: Niezależnie od tego obowiązku należy dostarczyć do końca lutego zaświadczenie albo oświadczenie o wysokości przychodu za ubiegły rok w rozbiciu miesięcznym. Jest ono niezbędne do rozliczenia świadczenia. Na podstawie tego zaświadczenia albo oświadczenia sprawdzamy, jakie rozliczenie jest dla Ciebie korzystniejsze – roczne czy miesięczne.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Cię zainteresował, to bądź na bieżąco i dołącz do grona obserwujących nasze profile społecznościowe. Obserwuj Facebook, Obserwuj Instagram.

Jeśli jesteś zainteresowany otrzymywaniem informacji o nowych publikacjach - zapisz się do naszego newslettera.