Prawa pacjenta – prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych
Na czym polega prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych? Czy brak zgody pacjenta lub opiekuna zawsze jest skuteczny? Sprawdź.
Prawo do wyrażenia zgody – według rzecznika praw pacjenta – jest jednym z najbardziej elementarnych, ale i stosunkowo często nieprzestrzeganych praw pacjenta. Spory procent skarg wpływających rokrocznie do rzecznika praw pacjenta dotyczą właśnie nieprzestrzegania prawa do zgody.
– Wyrażenie zgody przez pacjenta na poszczególne świadczenia zdrowotnie nigdy nie powinno budzić wątpliwości. Dlatego podjęcie jakiejkolwiek czynności medycznej bez zgody pacjenta jest działaniem bezprawnym i stanowi naruszenie praw pacjenta – tłumaczy rzecznik praw pacjenta.
Związek informacji i zgody
Prawo do wyrażenia zgody na świadczenie medyczne jest ściśle związane z prawem do informacji. Dlaczego? Należyte poinformowanie powoduje, że pacjent i lekarz stają się w pewnym sensie partnerami. Dzięki uzyskaniu informacji o badaniach, zabiegach, swoim stanie, zdrowia, pacjent może w pełni świadomie podejmować decyzje dotyczące dalszej diagnostyki i leczenia, również te wiążące się z potencjalnymi powikłaniami czy ryzykiem.
Przy określaniu zdolności do wyrażenia zgody pacjenta na udzielenie świadczenia bierze się pod uwagę trzy kryteria:
- wiek
- zdolność do czynności prawnych
- faktyczną zdolność do wyrażania zgody.
Oznacza to, że w świetle prawa wyrazić zgodę lub odmowę można wówczas, gdy pacjent jest:
- pełnoletni
- nieubezwłasnowolniony
- zdolny faktycznie do świadomego jej wyrażenia.
Co oznacza wyrażenie zgody?
– Wyrażenie zgody oznacza, że pacjent akceptuje ryzyko, które wiąże się z zabiegiem medycznym i przyjmuje je. Tym samym akceptuje działania podejmowane z należytą starannością. Wyrażanie zgody przez pacjenta nie powoduje jednak, że akceptuje on inne formy ryzyka. Na przykład takie, które mogą pojawić się w wyniku naruszenia przez personel medyczny zasad należytej staranności jak niedbalstwo, niezręczność czy nieuwaga – tłumaczy rzecznik praw pacjenta.
Co wydaje się oczywiste: pacjent zgodę powinien wyrazić przed udzieleniem świadczenia. Nie po nim. Tak zwana zgoda następcza nie ma mocy prawnej.
Rodzaje i formy zgody na udzielenie świadczenia medycznego
Zgoda ustna i dorozumiana
Pacjent wyraża zgodę na udzielanie świadczeń zdrowotnych ustnie, w formie pisemnej lub poprzez takie zachowanie, które w danej sytuacji w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na chęć poddania się interwencji medycznej. To znaczy na przykład podając rękę godzi się na pobranie krwi. Jest to tzw. zgoda dorozumiana.
Zgoda pisemna
Jest konieczna np. w przypadku operacji czy leczenia bądź diagnostyki wiążących się z podwyższonym ryzykiem dla pacjenta. Które to zabiegi – ocenia się indywidualnie w kontekście stanu zdrowia każdego pacjenta. Brak zgody na piśmie nie oznacza jednak jej braku w ogóle – jeśli została wyrażona ustnie.
Zgoda podwójna (kumulatywna)
Udziela jej małoletni pacjent, który ukończył 16 lat oraz jego ustawowy przedstawiciel (czasami zgody podwójnej może udzielić także pacjent ubezwłasnowolniony, który jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć się w sprawie badania). Do realizacji świadczeń zdrowotnych potrzebna jest wówczas zgoda pacjenta oraz jego przedstawiciela ustawowego.
Zgoda zastępcza (substytucyjna)
Wyrażana w sytuacji, gdy uzyskanie zgody od pacjenta jest niemożliwe lub utrudnione. I spowodowane jest wiekiem pacjenta bądź stanem jego zdrowia. Taką zgodę w zastępstwie osoby, która nie jest jej w stanie samodzielnie udzielić, wyraża sąd opiekuńczy lub przedstawiciel ustawowy.
Zgoda ogólna (tzw. blankietowa)
Udziela się jej na przykład na leczenie szpitalne, proponowane zabiegi operacyjne. Nie dotyczy ona konkretnej interwencji medycznej.
– Pomimo zgody „ogólnej” pacjenta, na każdą interwencją medyczną w trakcie leczenia (pobytu w szpitalu) wymagana jest zgoda pacjenta wyrażona ustnie, pisemnie lub dorozumiana (w zależności od charakteru świadczenia zdrowotnego). Pacjent, który wyraził zgodę „ogólną” na leczenie szpitalne, w dalszym ciągu ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do poszczególnych zabiegów – tłumaczy rzecznik praw pacjenta.
Formularze zgody – ogólne i szczegółowe
Trafiając do placówki medycznej dostajemy do podpisu różne formularze. Wśród nich i te dotyczące zgody na świadczenia medyczne. Z grubsza dzielą się one na dwa typy:
- formularze ogólne – dotyczące zgody na bliżej nienazwaną czynność medyczną albo na wszelkie czynności medyczne zaproponowane pacjentowi.
- formularz zgody szczegółowej – obejmuje zgodę pacjenta na określone świadczenie zdrowotne, nie może być jednak uznany za realizację obowiązku udzielenia pacjentowi przystępnej i wyczerpującej informacji. Pacjent ma prawo otrzymać informacje w formie ustnej.
Rozszerzenie pola operacyjnego
Jeśli w trakcie operacji czy też innego zabiegu medycznego zaistnieją uzasadnione okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia lub zdrowia, możliwa jest zmiana rodzaju i zakresu czynności leczniczej bez zgody pacjenta. W takim przypadku lekarz przeprowadzający dany zabieg ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności, a także dokonać odpowiednią adnotację w dokumentacji medycznej. Rozszerzenie wykonywanego zabiegu operacyjnego, następuje tylko w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta. W każdym innym przypadku należy (np. zaistnienia potencjalnego niebezpieczeństwa w przyszłości) uprzednio uzyskać zgodę pacjenta.
Prawo pacjenta do zgody na świadczenie medyczne w pigułce
- Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych. Ma prawo również odmówić zgody.
- Pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych.
- Przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego, całkowicie ubezwłasnowolnionego lub niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody, ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń. W przypadku braku przedstawiciela ustawowego, prawo to – w odniesieniu do badania – może wykonać opiekun faktyczny.
- Pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.
- Zgoda oraz sprzeciw mogą być wyrażone ustnie albo przez takie zachowanie się osób wymienionych w tych przepisach, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się czynnościom proponowanym przez osobę wykonującą zawód medyczny albo brak takiej woli.
- W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę wyraża się w formie pisemnej.
- Przed wyrażeniem zgody – pacjent ma prawo do uzyskania informacji.
Źródła
- http://www2.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m15&ms=739&ml=pl&mi=739&mx=0&ma=16590
- http://www.bpp.gov.pl/newsletter-artykuly/numer-10-2017/prawo-do-wyrazenia-swiadomej-zgody/
Czytaj także: Prawa pacjenta – prawo do poszanowania godności i intymności
Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Cię zainteresował, to bądź na bieżąco i dołącz do grona obserwujących nasze profile społecznościowe. Obserwuj Facebook, Obserwuj Instagram.
