Prawa pacjenta – prawo do informacji

Prawo do informacji jest jednym z podstawowych praw pacjenta. Jak powinno być realizowane przez personel medyczny i placówki służby zdrowia? Ważne, by informacje były przekazywane w sposób zrozumiały i przyswajalny dla pacjenta lub jego tzw. ustawowego przedstawiciela – często osobę z bliskiej rodziny.

To szczególnie istotne, jeśli informacje dotyczą bezpośrednio stanu zdrowia, rokowań itp. Pacjent powinien otrzymać również klarowną i zrozumiałą informację na temat przysługujących mu praw, ponieważ nie zawsze jest ich świadomy.

Podmioty zobowiązane do udzielania informacji:

• lekarze,
• pielęgniarki/położne
• podmioty lecznicze.

Informacje przekazywane przez lekarza dotyczą:

• stanu zdrowia
• rozpoznania
• proponowanych oraz możliwych metod diagnostycznych, leczniczych
• dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania
• wynikach leczenia
• rokowaniu
• odstąpieniu od leczenia lub o niepodjęciu leczenia pacjenta
• powstrzymaniu się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem
• udzieleniu świadczenia zdrowotnego w realiach stanu nagłego (bez zgody pacjenta, przedstawiciela ustawowego, sądu opiekuńczego)
• w przypadku żądania wypisania się pacjenta ze szpitala, lekarz ma obowiązek poinformować go o możliwych następstwach zaprzestania dalszego udzielania świadczeń zdrowotnych (w takim przypadku pojawia się konieczność złożenia przez pacjenta pisemnego oświadczenia, a w przypadku braku takiej możliwości – lekarz powinien dokonać adnotacji w dokumentacji medycznej).

Pielęgniarka oraz położna mają obowiązek poinformować pacjenta o:

• stanie jego zdrowia, w zakresie koniecznym do sprawowania opieki pielęgniarskiej lub opieki podczas ciąży oraz prowadzenia porodu i połogu
• prawach pacjenta
• odmowie wykonania zlecenia lekarskiego
• odmowie wykonania innego świadczenia zdrowotnego.

Odmowa może być następstwem braku kwalifikacji lub być podyktowana niezgodnością z sumieniem. W obu przypadkach pacjent powinien uzyskać informację o możliwości uzyskania świadczenia u innej pielęgniarki, położnej lub w podmiocie leczniczym.  Adnotacja na ten temat powinna się znaleźć w dokumentacji medycznej (wraz z podaniem przyczyny).

Podmiot leczniczy udostępnia informacje na temat:

• pogorszenia stanu zdrowia pacjenta, powodujące zagrożenie życia lub o jego śmierci
• praw pacjenta i ewentualnych ograniczeniach tych praw, o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych realizowanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych.

Teoria kontra praktyka. Każdy pacjent jest inny

W teorii wszystko wydaje się proste i zrozumiałe. Praktyka pokazuje jednak, że personel medyczny spotyka się z różnymi pacjentami. W różnym wieku, o różnym stopniu świadomości, inteligencji, możliwości poznawczych. A także w różnych sytuacjach prawnych. Każdemu z nich zakres tych samych informacji może być podany w odmienny sposób – zależny od subiektywnej oceny personelu.

Dorośli i nastolatki powyżej 16. roku życia

Prawo mówi, że pacjent ma prawo uzyskać informację o swoim stanie zdrowia. Dotyczy to również nastolatków powyżej 16. roku życia (lub ich ustawowych przedstawicieli).

W tym celu spotyka się z lekarzem. Zazwyczaj nie jest osobą gruntownie wykształconą w którymś z zawodów medycznych, więc brak mu merytorycznej wiedzy.  Informacje, które przekazuje mu lekarz, powinny być więc podane w taki sposób, by bez problemu je zrozumiał. W tej sytuacji wiele zależy  od oceny wiedzy i kompetencji chorego, której dokonuje lekarz. Może je ocenić niewłaściwie.

Ważne więc, by – jeśli coś wydaje się pacjentowi niejasne – poprosił lekarza o doprecyzowanie nieścisłości, wyjaśnienie pojęć itp.

Pacjent ma prawo zadawania dodatkowych pytań. Może to robić dopóty, dopóki nie zrozumie w pełni wszystkich interesujących go niuansów tego, co lekarz ma mu do przekazania.

Nastolatek jest dla lekarza jeszcze większym wyzwaniem

Nieco więcej uwagi lekarz powinien poświęcić nastolatkowi, który ukończył 16 lat. W tym wieku ma prawo do informacji jak dorosła osoba. Może jednak nie mieć jeszcze świadomości i zdolności przyswajania informacji wykształconej w taki sposób, jak u osoby dorosłej.

Specjaliści wskazują, że należy przekazać mu informację w formie gwarantującej zrozumienie. To znaczy prostym, zrozumiałym językiem.

– Jeżeli jednak pacjent nie jest zdolny do przyswojenia informacji, należy przekazać mu informację wyłącznie w zakresie niezbędnym do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego. Oczywiście używając sformułowań dla niego zrozumiałych – tłumaczą Anita Gałęska-Śliwka, Marcin Śliwka w artykule pt. „Zasady informowania pacjenta i innych podmiotów – analiza praktyczna”.

Osoby ubezwłasnowolnione lub częściowo ubezwłasnowolnione, dzieci, osoby nieprzytomne

Skomplikowana jest również sytuacja, gdy pacjent jest ubezwłasnowolniony lub częściowo ubezwłasnowolniony, nieprzytomny lub nie ukończył 16. roku życia.

– W przypadku pacjenta ubezwłasnowolnionego całkowicie, informację należy przekazać mu w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu terapeutycznego lub diagnostycznego – dodają autorzy powyżej cytowanego tekstu.

W przypadku częściowego ubezwłasnowolnienia, lekarz przede wszystkim musi oszacować stopień świadomości pacjenta. Wówczas decyduje o tym, w jakim zakresie informację przekazać.

W przypadku osób poniżej 16. roku życia, osób nieprzytomnych lub takich, których stan nie pozwala na pełne zrozumienie informacji przekazywanych przez personel medyczny, informacji lekarz udziela bliskiej osobie.

– Pacjentowi, który nie ukończył 16 lat, lekarz udziela informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego i wysłuchuje jego zdania – informuje na swoich stronach internetowych Narodowy Fundusz Zdrowia.

Dzieci

W przypadku dzieci – lekarze rozmawiają z opiekunami, na ogół rodzicami. Przekazują im przystępną informację o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.

– Warto odnotować, za orzeczeniem Sądu Najwyższego, że „lekarz, pytając opiekunów dziecka o wyrażenie zgody na dokonanie zabiegu, nie jest zobowiązany do informowania ich o wszelkich możliwych komplikacjach, jakie mogą nastąpić w związku z zabiegiem. Wystarczającym pouczeniem pacjenta lub jego rodziny przy wyrażaniu zgody na dokonanie zabiegu jest wskazanie na to, że zabieg jest poważny i kryje pewne niebezpieczeństwa, chyba, że osoba wyrażająca zgodę żąda szczegółowych informacji” – Anita Gałęska-Śliwka, Marcin Śliwka.

Prawo do przekazania informacji osobom trzecim

Jeśli pacjent lub jego ustawowy przedstawiciel wyrażą taką wolę i zgodę, informacji można udzielić również innym osobom.

Jeśli jednak do lekarza zgłosi się ktoś, kto zechce uzyskać informacje na temat konkretnego pacjenta, a w dokumentacji nie ma stosownego upoważnienia, lekarz powinien poinformować pacjenta (lub jego przedstawiciela ustawowego) o zaistniałej sytuacji.

– Jeżeli pacjent (przedstawiciel ustawowy) nie zgadza się na przekazanie informacji, należy odmówić udzielania informacji wnioskodawcy na piśmie z podaniem przyczyny. W przypadku, gdy pacjent (przedstawiciel ustawowy) na piśmie upoważni wnioskodawcę, oświadczenie takie powinno zostać dołączone do dokumentacji medycznej, a żądana informacja przekazana. Warto także zauważyć, że zarówno pacjenta, jak i przedstawiciela ustawowego należy poinformować o negatywnych konsekwencjach, które mogą się wiązać z ujawnieniem informacji – tłumaczą – Anita Gałęska-Śliwka, Marcin Śliwka

Gdy chory „nie chce wiedzieć”

W specyficznych okolicznościach, pacjent może zażądać, by lekarz nie udzielał mu informacji o stanie jego zdrowia. Rezygnację z prawa do informacji można w każdej chwili cofnąć. Wówczas – na wyraźne życzenie pacjenta – lekarz jest zobowiązany, by takiej informacji udzielić. W sytuacji, gdy rokowanie jest dla chorego niepomyślne, lekarz może – powołując się na dobro pacjenta – ograniczyć informację o stanie jego zdrowia. Wówczas pełna informacja trafia do przedstawiciela ustawowego pacjenta lub osoby, którą pacjent upoważnił. Na ogół to ktoś z najbliższej rodziny. Na żądanie pacjenta lekarz ma jednak obowiązek udzielić mu informacji. Warto pamiętać, że istnieje również prawo do odmowy udzielania informacji na wyraźne żądanie pacjenta.

Poznaj swoje prawa

W placówkach medycznych w ogólnodostępnych miejscach powinno się wywieszać informację zawierającą zbiór wszystkich praw pacjenta. W przypadku, jeśli pacjent trafiający do placówki medycznej nie może się samodzielnie poruszać, informację udostępnia się w sposób umożliwiający zapoznanie się z nią w pomieszczeniu, w którym pacjent przebywa.

Źródła:

1. https://journals.viamedica.pl/palliative_medicine_in_practice/article/view/37647/3383
2. http://www.kpk.nfz.gov.pl/pl/16-pl/kpk/34-prawo-pacjenta-do-informacji.html

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Cię zainteresował, to bądź na bieżąco i dołącz do grona obserwujących nasze profile społecznościowe. Obserwuj Facebook, Obserwuj Instagram.