Lepiej zapobiegać niż leczyć – to stwierdzenie ma swoje zastosowanie również w kontekście odleżyn. Świadomość, jakie działania można podjąć, by uchronić chorego przed ich wystąpieniem jest zatem kluczowa. W artykule omówiono najważniejsze zasady profilaktyki.

Kiedy rozpocząć profilaktykę odleżyn? Tak naprawdę niezwłocznie po objęciu opieką osoby chorej. Pierwszym krokiem jest ocena, jak duże jest ryzyko wystąpienia odleżyn u pacjenta. Najbardziej obiektywnym sposobem będzie wykorzystanie w tym celu specjalnych skal, np. Waterlow, ponieważ są wiarygodnym narzędziem. Wspomniana skala bierze pod uwagę 6 czynników, takich jak stosunek masy ciała do wzrostu, stan skóry, płeć i wiek, apetyt, zdolność ruchową i możliwość wypróżniania. Ponadto, uwzględnia dodatkowe czynniki ryzyka, jak stan odżywienia, przyjmowane leki, tolerancję glukozy, a także obecność chorób układu krążenia i neurologicznego. Każdy wynik powyżej 10 punktów świadczy o zwiększonym ryzyku wystąpienia odleżyn. Niezależnie od używanej skali, ocenę ryzyka należy powtarzać regularnie i zawsze w przypadku jakiejkolwiek zmiany w stanie pacjenta.

Jak oceniać stan skóry?

Po pierwsze, do codziennych i rutynowych czynności powinna należeć obserwacja skóry, czyli jej koloru i napięcia, a także kontrola temperatury ciała. Niepokojąca jest obecność wykwitów, zaczerwienień czy bledszych plam. Szczególnie warto zwrócić uwagę także na lokalnie podwyższoną ciepłotę ciała, obrzęk i stwardnienie, ponieważ to właśnie te objawy zostały uznane za ostrzegające przed powstaniem odleżyny. Taka kontrola powinna być prowadzona regularnie, tym częściej im gorszy stan zdrowia osoby chorej i bardziej ograniczona mobilność. Istotnym elementem kontroli skóry jest także regularne sprawdzanie, czy wywierany przez medyczne sprzęty, jak cewniki, kołnierze i tym podobne, nacisk nie powoduje miejscowych uszkodzeń.

Pozycja jest ważna

Zmiana pozycji ciała powinna być stosowana u wszystkich pacjentów. Jeśli to możliwe, zalecana jest zmiana pozycji pacjenta nie rzadziej niż co 2 godziny. Zmiany pozycji należy dokonywać stosując odchyloną o 30 stopni boczną pozycję leżącą – raz bok prawy, a raz lewy. Inne rozwiązanie to pozycja na brzuchu, jeśli osoba chora ją toleruje i pozwala na nią jej stan zdrowia. Jeśli utrudnione są częste zmiany pozycji zastosowany powinien zostać specjalny materac przeciwodleżynowy. W jego odpowiednim doborze, konieczne jest uwzględnienie takich elementów, jak m.in. masa ciała pacjenta i jego mobilność, ale także warunki w domu. Dodatkowo, należy unikać pozycji, które mogą zwiększać ucisk, takich jak leżenie na boku pod kątem 90 stopni czy pozycja półleżąca. Jeśli doszło do zaczerwienienia, warto unikać także układania osoby chorej na tych obciążonych częściach ciała po poprzednim ucisku. Takie miejsca powinny odpocząć, by tkanka mogła się zregenerować przed ponownym obciążeniem.

Odpowiednia higiena skóry to klucz

Do pielęgnacji skóry powinny być używane mydła o pH zbliżonym do naturalnego pH skóry i woda o temperaturze 36-37ºC. Po wykonanej toalecie skórę należy osuszać ruchem dotykowym i oklepać suchą dłonią. Warto wiedzieć, że nie wolno energicznie pocierać skóry zagrożonej odleżynami czy masować zaczerwienionych miejsc. Tarcie skóry jest nie tylko bolesne, ale może także spowodować lekkie uszkodzenie tkanki, podobnie jak masaż. Ponadto, skórę powinno się nawilżać regularnie tak, aby nie była sucha, najlepiej środkami, które dodatkowo ją zmiękczą.

Na co jeszcze zwrócić uwagę?

Bardzo istotne jest także stosowanie u osoby zagrożonej odleżynami bielizny bawełnianej lub z innych włókien naturalnych, dopasowanej do sylwetki pacjenta, oraz bawełnianej pościeli. Warto zwrócić uwagę na prześcieradło, które powinno być zawsze napięte. Jeśli osoba chora nie kontroluje oddawania moczu i/lub stolca, jednorazowe pieluchy również powinny mieć odpowiednio dobrany rozmiar. Na koniec, bardzo istotnym elementem profilaktyki odleżyn jest odpowiedni stan odżywienia. Z tej przyczyny w razie zwiększonego ryzyka rozwoju niedożywienia lub w przypadku jego wystąpienia może zostać wskazane przez lekarza  uzupełnienie diety osoby chorej o wysokoenergetyczną i wysokobiałkową żywność medyczną zawierającą argininę tak ważną w procesie gojenia (np. Impact Oral).

Katarzyna Zadka

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Stosować pod kontrolą lekarza. Impact Oral: Do postępowania dietetycznego w stanach niedożywienia lub ryzyku niedożywienia u pacjentów chirurgicznych w okresie okołooperacyjnym.

Tekst powstał we współpracy z

Źródła:
  1. Włodarczyk B. Profilaktyka i leczenie odleżyn u pacjentów z chorobami układu krwiotwórczego. Hematologia. 2011, tom 2, nr 4, 349–362
  2. EPUAP i NPUAP. Prevention of Pressure Ulcers: Quick Reference Guide. 2009 (https://www.epuap.org/wp-content/uploads/2016/10/final_quick_prevention.pdf)
  3. EPUAP i NPUAP. EPUAP i NPUAP. Prevention of Pressure Ulcers: Quick Reference Guide. 2019: Quick Reference Guide. 2019
  4. Kózka M. Odleżyny — występowanie, profilaktyka i leczenie. Rehab. Med. 2004, 8:29–38.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Cię zainteresował, to bądź na bieżąco i dołącz do grona obserwujących nasze profile społecznościowe. Obserwuj Facebook, Obserwuj Instagram.

Jeśli jesteś zainteresowany otrzymywaniem informacji o nowych publikacjach - zapisz się do naszego newslettera.