Bajki terapeutyczne pomogą dziecku uporać się z trudnymi emocjami

Dziecięce lęki są jednymi z najstraszniejszych, jakich można doświadczyć w całym życiu. Dzieci nie mają jeszcze ani aparatu pojęciowego, ani wystarczająco wielu doświadczeń, by radzić sobie z trudnymi emocjami. Jedną z metod, po które warto sięgać, aby pomóc dziecku radzić sobie w problematycznych sytuacjach, są baśnie i bajki terapeutyczne. Poznaj wartościowe pozycje dostępne na polskich rynku.

O tym, że czytanie dzieciom przynosi wiele korzyści, nie trzeba dziś już chyba nikogo przekonywać. Kiedy dziecko słucha czytania na głos, uczy się rozumienia tekstu a także skupiania uwagi. To trudna i ważna umiejętność. Szczególnie w dzisiejszych czasach, gdzie niemal każde dziecko jest przestymulowane.

Słuchając czytania dzieci uczą się języka i wzbogacają swoje słownictwo, ponieważ język pisany w książkach jest nieco inny niż ten, którym posługujemy się na co dzień. Czytając rozwijamy wyobraźnię i kreatywność dziecka, a warto wiedzieć, że niećwiczona kreatywność zanika. Dlatego tak ważne jest, aby systematycznie ją podsycać. No i nie należy zapominać o czystej przyjemności spędzania razem z dzieckiem czasu podczas poznawania przygód bohaterów książek.

– Głośne czytanie rozbudowuje a także ćwiczy pamięć. Warto dodatkowo po skończeniu czytania porozmawiać z dzieckiem: jaki bohater najbardziej mu się spodobał, co zapadło mu w pamięć. Pamiętajmy także, że czytając dziecku, zachęcamy je do samodzielnego czytania i sprawnego pisania, rozwijamy jego inteligencję, a przy okazji również swoją – zwraca uwagę pedagog rodzinna Katarzyna Piekarczyk z organizacji Famiga.

Nie sposób nie zauważyć, że czytając dziecku rodzic jest tylko dla niego, a to buduje więź a także wspomaga inteligencję emocjonalną, co w przyszłości będzie skutkowało łatwiejszym znajdowaniem rozwiązań dla problemów.

I wreszcie – czytanie na głos daje dziecku wytchnienie i relaks, bo przez chwilę może nic nie robić.

Książki pobudzające kreatywność i spostrzegawczość

Wszystkie książki rozwijają te umiejętności, a poniższe są szczególnie rekomendowane:

• „Kolory” H. Tullet, wyd. Babaryba;
• „Kto się schował” S. Onishi, wyd. Alfabet;
• „Co jest w środku” K. Zięba wyd. Multico;
• “Gabinet zoologii” K. Davies, wyd. Dwie siostry;
• “Płaszcz Józefa” S. Taback, wyd. Format;
• “O tych którzy się rozwijali” I. Chmielewska wyd. Media Rodzina;
• “Co!?” K. Lum, wyd. Tatarak.

Bajki terapeutyczne

Na rynku dostępna jest oferta bajek terapeutycznych, które skonstruowane są w taki sposób, aby dziecku pomóc w rozwiązaniu jego problemów. Wyróżniamy trzy ich typy:

• relaksacyjne
• psychoedukacyjne
• psychoterapeutyczne.

Agnieszka Jaszczyk i Beata Kochaniak, autorki “Czarodziejskiego pyłku, czyli metafory i bajki we wspomaganiu rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym” napisały: “konstrukcja bajki powinna zawierać elementy, które pozwolą dzieciom utożsamiać się z bohaterem opowiadania, a na zakończenie rozładować wszelkie powstałe napięcia, tak aby się poczuło spokojne i bezpieczne”.

Bajki terapeutyczne przede wszystkim oddziałują na wyobraźnię dziecka. Ich rolą jest eliminowanie lub zmniejszanie lęków dziecka – czytamy mu po to, aby pozbyło się tych lęków. Dzięki takim opowiadaniom dzieci dowiadują się, że mogą kontrolować swoje zachowania a także modyfikować te nieadekwatne. Zwiększają przy tym świadomość istnienia i rozumienia różnych uczuć i emocji.

– Przy pomocy opowiadanych historii pokazujemy dziecku pożądane zachowanie bohatera w trudnej sytuacji – historia opowiedziana jest w taki sposób, aby dziecko mogło go naśladować, mogło się z nim utożsamiać i wpływać na zmianę zachowań za pomocą wzmocnień pozytywnych i negatywnych – wyjaśnia Katarzyna Piekarczyk.

Bajki terapeutyczne adresowane są do dzieci w wieku od 4 do 9 lat. Często świat jest w nich pokazany z perspektywy dziecka, czasami występują z nich czarodziejskie postaci, ale ostatecznie to nie one i nie magia pozwalają rozwiązać trudne sytuacje, lecz bohaterowie, czyli dzieci lub zwierzęta, które wcielają się w różne role. Te wymyślone, ale oparte o realne historie opowieści pomagają dzieciom asymilować lek, smutek, zazdrość czy strach i sprawić, aby te uczucia stały się dla dziecka zrozumiałe.

Bajki psychoedukacyjne

Celem bajki psychoedukacyjnej jest wprowadzenie zmian w zachowaniu dziecka, rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań.

Jest w nich mowa o emocjach w taki sposób, aby rozwijały świadomość emocjonalną, uczyły rozpoznawać i nazywać emocje, tak by można sobie było w łagodny i naturalny sposób poradzić. Bohater bajki ma podobne problemy do tych, które przeżywa dziecko: nie chce mu się wstawać do szkoły, nie chce mu się chodzić do szkoły, boi się iść do dentysty czy przeżywa rozstanie rodziców. Dziecko zdobywa więc doświadczenie a także rozszerza swoją świadomość poprzez świat bajkowy, uczą go one zachowań w trudnej sytuacji.

– Bajki najczęściej stosuje się w profilaktyce, aby przygotować dziecko na nową, trudną sytuację. Przykładowo wizytę w nowym miejscu. Starajmy się wybierać taką bajkę, która jest najbardziej zbliżona do sytuacji, w której znajduje się dziecko. Wykorzystywane w nich różnego rodzaju symbole, porównania, metafory, dają dziecku możliwość wybrania sobie tego rozwiązania, które w danym momencie jest mu potrzebne. Bajka psychoedukacyjna oswaja dziecko z nową sytuacją, przedstawia mu ją w taki sposób, aby stała się zrozumiała, racjonalizuje ją. To niezwykle istotne, ponieważ pomaga dziecku odnaleźć się w trudnej sytuacji – wyjaśnia pedagog.

Maria Molicka w książce „Biblioterapia i bajkoterapia” wyjaśnia to tak: “W realnym życiu zbyt wiele się dzieje, relacje z innymi są niejasne, mają zbyt wiele uwarunkowań, implikacji, często także towarzyszą im emocje. Inaczej niż w świecie książki, bo tam łatwiej zrozumieć innych, a także odnaleźć siebie, czyli odkryć, zinterpretować i konstruować. Tam również bez pośpiechu można znaleźć to, czego od wieków poszukują ludzie, czyli sensu wydarzeń, życia, także – może przede wszystkim – własnego. Inaczej ujmując, postaci świata książkowego pomagają odpowiedzieć na pytania, kim chcę być, dokąd zmierzam, a także jakim chcę być człowiekiem”.

Książki zawierające techniki relaksacyjne i uważności:

• “ Jesteś kimś wyjątkowym. Relaksacje dla dzieci” M. Broda wyd. Mamania;
• “Jesteś kimś wyjątkowym. Relaksacje dla (nieco) starszych dzieci” M. Broda, wyd. Mamania;
• “Wyobrażanki. Ćwiczenia relaksacyjne dla dzieci” A. Olejnik wyd. Zielona Sowa;
• “Moja supermoc” E.Snel, wyd. CoJaNaTo?;
• „Uważność i spokój żabki” E. Snel, wyd. CoJaNaTo?.

(Zbyt) trudne emocje

Emocje, choć naturalne, bo wynikają z naszych potrzeb, nie dla każdego są zrozumiałe i łatwe do zidentyfikowania. Niektórym ciężko jest o nich mówić, wyjaśnić, a także zrozumieć. To dzieciństwo jest tym bezcennym czasem, kiedy uczymy się je rozróżniać, nazywać jak również wyrażać je w bezpieczny dla siebie i innych sposób. To szczególnie trudne dla dzieci, dlatego tak ważne jest, aby pomagać im w radzeniu sobie z emocjami poprzez rozróżnianie i nazywanie ich oraz konstruktywne wyrażanie emocji.

Poniżej lista propozycji przedstawiona przez Katarzynę Piekarczyk z organizacji Famiga.

Książki i bajki o emocjach

• “12 ważnych w emocji. polscy autorzy o tym co czujemy”, praca zbiorowa, wyd. Centrum Edukacji Dziecięcej;
• “ Bajkoterapia czyli bajki-pomagajki dla małych i dużych”, praca zbiorowa, wyd. Nasza księgarnia;
• „Ciekawy świat emocji. Zadania z naklejkami”, wyd. Zielona Sowa;
• “Bajka jak lekarstwo” A. Chamera-Nowak, K. Ippoldt, wyd. SBP
• “Kolorowy potwór” A. Lleans, wyd. Mamania
• “ Co robią uczucia” T. Oziewicz, A. Zając, wyd. Dwie Siostry
• “Grzeczna” G. Dahle, S. Nyhus, wyd. Ene Due Rabe
• “Uczucia Alicji” E.Woydyłło, M.Mazurek, M. Wierzchowski, wyd. Mando
• “Self-regulation. Szkolne wyzwania” A.Stążka-Gawrysiak Wyd. Znak
• „Kiedy nadchodzi smutek” E. Eland, wyd. Mamania
• “Szym Pansik ma zły humor” S. Lang, wyd. Papilon
• “Włosy mamy” G. Dahle, S. Nyhus, wyd. EneDueRabe
• “Po co się złościć” E. Zubrzycka , wyd. GWP Elżbieta Zubrzycka

Wiara w siebie pomaga w życiu

Wiele dzieci ma problemy z poczuciem własnej wartości. A kiedy tak się dzieje, są smutne i nieszczęśliwe, a w ich życiu dochodzi do wielu trudnych sytuacji.

– Łatwo się poddają albo w ogóle nie podejmują wyzwań, wstydzą się wyrażać własne zdanie. Nie wierzą w to, że ktoś może je lubić lub kochać, przez to często wchodzą w rolę ofiary, pozwalają się innym źle traktować, nie bronią się przed naruszeniem przez kogoś swoich granic. Takie dzieci idealizują innych, natomiast deprecjonują siebie, nie lubią się wyróżniać, starają się raczej stać z boku, być niezauważalne. Niszczą dobre relacje a także odrzucają szczęście, ponieważ uważają, że na nie nie zasługują. Potem często mają poczucie, że porażka to jedyne, co może je w życiu spotkać się i z czasem sfrustrowane zaczynają przejawiać agresywne zachowania, są podatne na zaburzenia odżywiania, samookaleczenia, stany lękowe a także depresję – pisze Margot Suderland w książce “Niska samoocena u dzieci”.

Dlatego warto uczyć dziecko, że akceptacja siebie to poczucie, że jest się wartościowym takim, jakim się jest.

• Pomóc mogą w tym książki. Oto kilka propozycji:
• “ Jesteś ważny, Pinku”, U. Młodnicka, A. Waligóra, wyd. Sensus;
• “Wielka księga super mocy” S. Isern, R. Bonilla, wyd. Mamania;
• “Mysz, która chciała być lwem” R.Bright, J.Field, Wyd. Zielona Sowa;
• “12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach” oprac. Zbiorowe, wyd. Papilon;
• “Jesteś kimś wyjątkowym” M. Broda wyd. Mamania;
• “Tuli- pucho- kłaczek” B. Alemagna, wyd. Wytwórnia;
• “Opowieści dla dzieci, które chcą uwierzyć w siebie” A. Rovira, F.Miralles, wyd. Czarna Owca ;
• “Może” K. Yamada, wyd. Levyz.

Dziecięca przyjaźń

W uporaniu się z emocjami a także budowaniu własnej wartości niezwykle ważna rolę odgrywa przyjaźń. Jednak jej rozumienie przez młodsze dzieci jest uzależnione od poziomu emocjonalnego i poznawczego, na którym dziecko znajduje się w danym momencie.

– W książkach temat przyjaźni często przedstawiony jest jako relacja między zwierzątkami lub dzieckiem i zwierzęciem, bo dziecku najlepiej jest zrozumieć pojęcie przyjaźni na konkretnych przykładach. Warto podsuwać im książeczki, które w przystępny sposób wyjaśniają pojęciach, które ciężko wytłumaczyć a także zobrazować – mówi ekspertka.

Książki o przyjaźni:

• “Przyjaźń. Opowiastki dla dzieci” L. Bormans, wyd. Papilon;
• “ Mój przyjaciel Szymon” K. Crowther, wyd. Ene due rabe;
• „Ignatek szuka przyjaciela” P. Pawlak wyd. Nasza księgarnia;
• “ Mały żółty i Mały niebieski” L. Lionni, wyd. Babaryba;
• “ Mały rybi król” C. Manchego, wyd. Cojanato;
• “Wilk który się zgubił” R. Bright, J. Field, wyd. Zielona Sowa.
• Książki o miłości:
• “ Zakochana Akiko” Antoine Guilloppe, wyd. Muchomor;
• “ Jakiego koloru są buziaki” R. Bonilla, wyd. Tadam;
• “ Miłość” A. Desbordes, P.Martin, wyd. Entliczek.

Śmierć w życiu dziecka

Kolejnym trudnym do wyjaśnienia dziecku tematem jest śmierć. Nadal w wielu rodzinach to temat, o którym rzadko mówi się wprost.

– Przez to, że śmierć została wykluczona z naszych domów, ciało od razu wywożone jest do kostnicy i nie rozmawiamy o niej głośno – dzieci nie mają o niej pojęcia – zauważa Katarzyna Piekarczyk.

Dla małych dzieci bardzo ważne są okoliczności, które towarzyszą śmierci: smutek, ciemne ubrania, a także ceremonia pogrzebu. Są tym zaciekawione i nie powinniśmy im tej ciekawości zabraniać. Kiedy są nieco starsze często nie potrafią pokazać swojego żalu. Mogą wtedy zamykać się w sobie i na własną rękę próbować uporać się ze swoim smutkiem i rozpaczą.

– Dla dorosłych to powinien być znak, aby ten smutek nazwać, wydobyć go i pomóc mu się z tym smutkiem uporać – uważa specjalistka.  Zachęca, aby sięgać do książek, które poruszają tę tematykę:

• “Serce w butelce” O. Jeffers, wyd. Tekturka;
• “Pan Stanisław odlatuje” J. Bednarek, P. Pawlak wyd. Nasza księgarnia;
• “Czy ten smutek kiedyś minie” D. Geisler, wyd. Jedność;
• “ Żegnaj panie Muffinie” U. Nilsson, A. Clara-Tildholm, wyd. Ene due rabe;
• “Niezłe ziółko” B. Kosmowska, wyd. Literatura.

Lęk i strach u dzieci

Dziecięcego lęku nie wolno bagatelizować i deprecjonować, a także wyśmiewać. Jest on naturalną reakcją na niebezpieczne a także zagrażające sytuacje. Lęk może ujawniać się w różnych sytuacjach (np. lęk przed rozstaniem z rodzicami), czasem może wręcz przybierać formę fobii (np. arachnofobia, nyktofobia) lub zaburzeń lękowych. Ważne jest, żeby tego nie ignorować i w żadnym wypadku nie stosować terapii szokowej. Pomaga mądre wsparcie, racjonalizowanie i wyjaśnianie dzieciom na spokojnie tego, z czym się mierzą.

I znowu z pomocą przychodzą książki:

• “ Billy i potwór” B. Stenberg, M. Lepp, wyd. EneDueRabe
• “ Laszlo boi się ciemności” L. Snicket, wyd. Filia
• “ Pazurzak” M del Mazo, Ch.Pardi, wyd. Tako
• “ Księga cieni”, P. Meesukhon, wyd. Cykada

Czytając dziecku zaspokajamy jego potrzeby emocjonalne, wspieramy jego rozwój, a przy tym dajemy mu radość i cudowne wspomnienia. Doceńmy ten sposób wspólnego spędzania czasu. Nie zapominajmy, że czytanie buduje też więź między rodzicem i dzieckiem, a to jedna z najważniejszych potrzeb rozwojowych dziecka i silny fundament na przyszłe życie.

Monika Wysocka, zdrowie.pap.pl

Czytaj także: Dziecięce rozumienie choroby i śmierci

Źródła:

1. Famiga.pl
2. Webinar pt. Bajki terapeutyczne magister zorganizowany 27 grudnia 2021 przez ośrodek zajęć pozaszkonych Famiga

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Cię zainteresował, to bądź na bieżąco i dołącz do grona obserwujących nasze profile społecznościowe. Obserwuj Facebook, Obserwuj Instagram.